Püskürük Kayaçlar Nasıl Oluşur? Püskürük Kayaç Özellikleri

Magmanın; yer kabuğunun farklı derinliklerindeki taşlar, tabakalar arasına sokularak yavaş yavaş soğumasıyla “iç püskürük” kayaçlar oluşur. Soğuma yavaş olduğu için iç püskürük kayaçlar iri unsurlu olur. Magmanın volkanik faaliyetler sonucu yeryüzüne çıkmasıyla dış püskürük kayaçlar oluşur. Lavlar havayla temas edince hızlı soğuduklarından ince kristalli veya camsı bir özellik gösterir.

 

Püskürük Kayaçlar Nasıl Oluşur

Püskürük kayaçlar, volkanik aktivitenin bir sonucu olarak oluşurlar. Volkanik aktivite, dünya yüzeyinin altındaki magma hareketleri sonucu oluşan patlamaları ifade eder. Bu patlamaların neden olduğu lav ve kül, püskürük kayaçların ana bileşenleridir. Peki, püskürük kayaçlar nasıl oluşur? Bu makalede, püskürük kayaçların oluşumu ve özellikleri hakkında daha fazla bilgi edineceksiniz.

 

Bir iç püskürük taşı olan granit, kendine özgü yüzey şekillerini oluşturması ile diğer kayaç türlerinden ayrılır. Granitin bu özelliği onu oluşturan elementlerin özellikleri, kayacın çatlaklı olup olmadığı ya da ne derece çatlaklı olduğu ile ilgilidir. Çatlaklı olması granitin ayrışma şiddetini artırır.

Kütle hâlindeki granitler, fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğradıklarında değiþik boyut ve şekillerde bloklara dönüşür. Granitlerin ayrışması sonucu yer yer birbiri üzerinde yer alan irili ufaklı ve köşeleri yuvarlaklaştırılmış bloklardan oluşan bir topoğrafya şekli meydana gelir. Buna tor topoğrafyası denir.

 

Tor topoğrafya şekillerinde, kayacın özelliklerinin yanı sıra iklim şartları da etkilidir. Sıcak ve nemli iklim bölgelerinde kimyasal ayrışma ve çatlak yoğunluğunun etkilerine bağlı olarak onu oluşturan kuvars, feldspat ve mikaya ayrışır. Bu bölgelerde dik yamaçlarda granit kütleleri dik duvarlar ya da kütleleşmiş bloklar hâlinde bulunur. Günlük sıcaklık farklarının fazla olduğu, fiziksel parçalanmanın ön plana çıktığı yüksek dağlık sahalarda ise yüzey şekilleri keskin kenarlı, köşeli dikliklerden oluşan sarp bir görünüm alır. Burada oluşan ayrışma ürünleri irili ufaklı granit parçalarıdır.

 

Püskürük Kayaçların Oluşumu

Püskürük kayaçların oluşumu, volkanik aktivitenin üç farklı aşamasıyla ilişkilidir: magma hazırlık, püskürme ve soğuma. İlk olarak, magma hazırlık aşaması, dünya yüzeyinin altındaki magma hareketleri sonucu oluşur. Magma, yüksek sıcaklık ve basınç altında erimiş kayaçlardan oluşur ve genellikle dünya yüzeyine çıkmadan önce birkaç kilometre derinlikte bulunur.

 

İkinci aşama olan püskürme, volkanik patlamaların gerçekleştiği aşamadır. Bu patlamaların şiddeti, volkanın tipine, magmanın bileşimine ve volkanın faaliyet dönemine bağlıdır. Patlamalar sırasında, magma yüzeye doğru hareket eder ve lav, kül ve diğer yan ürünlerin yanı sıra gaz ve buhar yayar.

 

Son aşama olan soğuma, lavın ve diğer malzemelerin yavaş yavaş soğumasını ifade eder. Lav, püskürük kayaçların en yaygın bileşenidir ve sıvı formdayken yeryüzüne akar. Lav, soğuyup katılaşana kadar yüksek sıcaklıkta kalır ve bu süreçte çeşitli şekiller alabilir. Bazalt, andezit ve riolit gibi püskürük kayaçların farklı türleri, magmanın bileşimine ve soğuma hızına bağlı olarak oluşur.

 

 

Tüfler, volkanlardan çıkan ince boyutlu malzemelerin (özellikle küllerin) oluşturduğu kayaçlardır. Açık renklidir ve çok kolay aşınır. Volkanik tüfler, yurdumuzda Nevşehir-Ürgüp-Göreme yöresinde karakteristik yüzey şekillerinin gelişmesine neden olmaktadır.

 

 

Püskürük Kayaçların Özellikleri

Püskürük kayaçların özellikleri, magmanın bileşimi, soğuma hızı ve volkanik aktivitenin şiddeti gibi faktörlere bağlıdır. Bu kayaçların en önemli özelliklerinden biri, çoğunlukla kristal yapısına sahip olmalarıdır. Lav, yüksek sıcaklıkta eridiği için mineraller kristalize olur ve soğuyana kadar büyür.

 

Püskürük kayaçlar, genellikle poröz bir yapıya sahiptirler ve lavların soğuması sırasında gaz kabarcıkları hapsolabilir. Bu gaz kabarcıkları, kayaçların yoğunluğunu azaltır ve poröz bir yapıya neden olur. Püskürük kayaçların renkleri, bileşimlerine bağlı olarak değişebilir. Bazalt, siyah veya koyu gri renkte olabilirken, andezit yeşilimsi veya gri renkte olabilir. Riolit ise pembe, beyaz veya gri renkte olabilir.

 

Püskürük kayaçlar, dünya yüzeyinde geniş alanlarda bulunabilirler. Özellikle volkanik bölgelerde, püskürük kayaçlar bol miktarda bulunabilir. Örneğin, Pasifik Ateş Çemberi, dünya üzerindeki en aktif volkanik bölge olarak bilinir ve bu bölgedeki ülkelerde, püskürük kayaçlar geniş bir yüzölçümünü kaplar.

 

Sonuç olarak, püskürük kayaçlar, dünya yüzeyinin altındaki magma hareketleri sonucu oluşan volkanik aktivitenin bir sonucudur. Bu kayaçlar, lav, kül ve diğer yan ürünlerin birleşimiyle oluşur ve genellikle poröz bir yapıya sahiptirler. Püskürük kayaçların renkleri, bileşimlerine bağlı olarak değişebilir ve dünya yüzeyinde geniş alanlarda bulunabilirler.