Uyumsuzluklar – Göreceli Yaş Kavramı ve Kullanılan Yöntemler

Şimdiye kadar uyumlu katmanlar arasındaki düşey ilişkiler, bir başka deyişle depolamanın az ya da çok devamlılığa sahip olduğu kayaç istifleri üzerinde durmuştuk. Katmanlar arasındaki tabakalanma düzlenlemi jeolojik zaman bağlamında düşünüldüğünde önemsiz olan dakikalar, saatler, yıllar ya da onlarca yıllık dönemlerde depolanmadaki bir kesikliği gösterebilir. Bununla beraber kimi tabaka istiflerinde çökelemin olmadığı, aşınma ya da her ikisinin birden olduğu zamanları gösteren uyumsuzluk olarak bilinen yüzeyleri bulunabilir.

 

 Uyumsuzluklar

Göreceli yaş tayininde kullanılan en önemli yöntemlerden biri uyumsuzluklardır. Uyumsuzluklar, iki kayaç tabakası arasında görülen ve bu iki tabaka arasındaki zaman aralığını ifade eden bir yüzeydir. Uyumsuzluklar, oluşumlarına göre üç ana gruba ayrılır:

• Konkordan uyumsuzluklar: Bu uyumsuzluklar, iki kayaç tabakası arasında herhangi bir kesinti veya aşınma olmadan oluşur. Konkordan uyumsuzluklar, genellikle çökelme veya tektonik hareketler sonucunda oluşur.
• Diskordans uyumsuzluklar: Bu uyumsuzluklar, iki kayaç tabakası arasında bir kesinti veya aşınma ile oluşur. Diskordans uyumsuzluklar, genellikle tektonik hareketler, erozyon veya volkanizma sonucunda oluşur.
• Parakonkordan uyumsuzluklar: Bu uyumsuzluklar, iki kayaç tabakası arasında bir kesinti veya aşınma ile oluşur, ancak bu kesinti veya aşınma, iki tabaka arasındaki zaman aralığını tam olarak yansıtmayabilir. Parakonkordan uyumsuzluklar, genellikle tektonik hareketler sonucunda oluşur.

 

Bu uyumsuzluklar belki milyonlarca ya da on milyonlarca yıllık uzun jeolojik zaman dönemlerini kaplar. Bu nedenle eksik sayfaları olan bir kitabın tam olmadığı gibi belirli bir yerdeki jeolojik kayıtlar da tam olmayabilir ve tabakalarla gösterilmeyen herhangi bir jeolojik zaman aralığına biyatüs denir.

 

Diskonformite

Üç tip uyumsuzluk bilinmektedir. Diskonformite, biri diğerine paralel olan daha genç ve yaşlı tabakalar arasında depolanmanın olmadığı ya da aşındığı bir yüzeydir. Daha yaşlı katmanlarla paralel olan daha genç katmanları ayıran aşınma yüzeyi iyi tanımlanmaz ya da belirlenmezse diskonformite sıklıkla olağan bir tabaka düzlemini andırır. Bu nedenle birçok diskonformitenin tanımlanması güçtür ve fosil topluluklarına dayanarak tanımlamak zorundadır.

 

 

Açısal uyumsuzluk

Açısal uyumsuzluk, daha genç katmanların eğimli ya da kıvrımlı katmanlar üzerine çökeldiği aşınma yüzeyidir. Uyumsuzluk yüzeyinin altındaki katmanlar genellikle üsttekilerden daha fazla eğimlenerek açısal uyumsuzluğu oluşturur.

 

 

Nonkonformite

Üçüncü tip uyumsuzluk ise nonkonformitedir. Bu tipte metamorfik veya magmatik kayaçların kestiği aşınma yüzeyi çökel kayaçlarla örtülür. Bu uyumsuzluk tipi sıkı bir şekilde çökel kayaçlarla magmatik sokulumun dokanağını andırır. Kapanımlar ilkesi alttaki magmatik kayaçlar ile üzerlerindeki çökel kayaçlar arasındaki ilişkinin bir sokulum veya aşınma sonucu olup olmadığını belirlemede işe yarar. Sokulum olduğunda magmatik kayaçlar daha gençtir. Aşınma durumunda ise çökel kayaçlar daha gençtir. Nonkonformite ile sokulum dokanağını ayırt edebilmek, farklı olay dizileri sunduklarından ötürü çok önemlidir.

 

 

Uyumsuzlukların Göreceli Yaş Tayininde Kullanımı

Uyumsuzluklar, göreceli yaş tayininde önemli bir rol oynar. Konkordan uyumsuzluklar, genellikle iki kayaç tabakası arasında kesinti veya aşınma olmadığı için, bu iki tabaka aynı yaşta veya birbirine yakın yaştadır. Diskordans uyumsuzluklar ise, genellikle iki kayaç tabakası arasında bir kesinti veya aşınma olduğu için, bu iki tabaka arasında bir zaman aralığı vardır. Bu zaman aralığının uzunluğu, uyumsuzluğun oluşumuna neden olan etkenlere bağlıdır.

 

Örneğin, bir bölgedeki bir kayaç tabakası üzerinde oluşan bir erozyon yüzeyi, bu kayaç tabakası ile üzerinde oluşan sonraki kayaç tabakası arasında bir diskordans uyumsuzluğu oluşturur. Bu durumda, erozyon yüzeyi, iki kayaç tabakası arasında bir zaman aralığının olduğunu gösterir. Bu zaman aralığının uzunluğu, erozyonun ne kadar uzun sürdüğüne bağlıdır.

 

Göreceli Yaş Tayininde Kullanılan Diğer Yöntemler

Uyumsuzluklar dışında, göreceli yaş tayininde kullanılan diğer yöntemler şunlardır:

• Fosil topluluklarının karşılaştırılması: Fosiller, belirli bir zaman diliminde yaşamış olan canlı organizmalara ait kalıntılardır. Aynı fosil toplulukları içeren kayaçlar, genellikle aynı yaştadır.
• Kayaçların kimyasal bileşiminin karşılaştırılması: Kayaçların kimyasal bileşimi, genellikle oluştukları koşullara bağlıdır. Aynı kimyasal bileşime sahip kayaçlar, genellikle aynı yaştadır.
• Kayaçların radyometrik yaş tayini: Bu yöntemde, kayaçlarda bulunan radyoaktif elementlerin bozunma hızları kullanılarak kayacın yaşı belirlenir.